De eerste Japanse tokonoma (床の間) ontstonden gedurende de Muromachi periode (1336–1573) en waren gebaseerd op Chinese tafels en altaars. Vanwege de boeddhistische oorsprong werd de tokonoma aanvankelijk vooral voor religieuze en rituele handelingen gebruikt, maar werd na verloop van tijd steeds meer een belangrijk decoratief en artistiek interieur aspect.
Binnen de traditionele Japanse architectuur kan de tokonoma worden beschouwd als een essentieel element. De term tokonoma kan vertaald worden als ‘bednis’ en bestaat uit een erker of nis van ca. 1 tot 2 m breed en 50 cm diep en is vaak voorzien van een iets verhoogde vloer.
De keuze voor de materialen, de afmetingen en het precieze ontwerp wordt vooral bepaald door de mate van formaliteit van een ruimte. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen drie niveaus, shin, gyō, sō, waarbij shin voor de hoogste en sō voor de laagste mate van formaliteit staat.
In principe is een tokonoma opgebouwd uit twee verticale houten pilaren aan weerszijden van een nis, waarvan er een vaak onbewerkt is gelaten (tokobashira/床柱)en eruit ziet als als een ruwe boomstam. De zijwanden zijn vaak dicht, maar soms beschikken deze ook over een kleine opening, waardoor een beperkte lichtval wordt gegenereerd. Aan de bovenzijde van de tokonoma is een soort verlaagd paneel aangebracht, waardoor de nis grotendeels schaduwrijk blijft. De achterwand is vrijwel altijd egaal. De bodem van de tokonoma is afhankelijk van de formaliteit met hout of tatami afgewerkt.
Aan de achterwand van de tokonoma bevindt zich meestal een verticaal hangende schriftrol (kakejiku/掛軸) en op de grond staat vaak een ikebana (生花) compositie. Daarnaast kunnen er eventueel nog andere subtiele decoratieve en/of seizoensgebonden elementen worden toegevoegd. Het is vooral van belang dat alle elementen met elkaar in harmonie zijn en dat ze bovendien aangepast zijn op de mate van formaliteit van de ruimte waarin de tokonoma zich bevindt.
Omdat een ruimte met tokonoma altijd als ‘chiquer’ wordt beschouwd dan een ruimte zonder tokonoma, heeft het de voorkeur gasten bij voorkeur in deze ruimte te ontvangen. Daarbij wordt de belangrijkste gast bij voorkeur recht tegenover de tokonoma geplaatste, echter met zijn rug ernaar toe. Bij binnenkomst in de kamer kunnen de gasten zich kort verwonderen over de schoonheid ervan, maar de gastvrouw of -heer heeft nooit de intentie met zijn tokonoma te willen pronken. Daarom wordt het als onbeleefd gezien om gasten met het gezicht recht tegenover de tokonoma te plaatsen.
Tegenwoordig worden tokonoma steeds minder vaak in nieuwe woningen geïntegreerd. Enerzijds omdat het een kostbare investering kan zijn, anderzijds omdat men het belang ervan niet meer inziet. Toch zijn er nog steeds mensen die een traditionele tokonoma laten bouwen, maar er zijn inmiddels ook veel moderne varianten te vinden.
© All credits correspond to photographer/designer/owner/creator
